Duurzame geneeskunde is geneeskunde met een duurzaam resultaat. Het woord duurzaamheid wordt meestal in verband gebracht met het milieu. En duurzame geneeskunde wordt ook wel gedefinieerd als ‘geneeskunde die goed is voor het milieu’, met weinig verbruik van plastic etc. Maar puur taalkundig gezien is het een geneeskunde die duurzaam geneest, zonder bij de behandeling de kiem te leggen voor toekomstige ziekten.
Is ‘onze’ geneeskunde duurzaam?
Een studie gepubliceerd in het Journal van de American Medical Association liet in 1994 zien dat 106.000 mensen stierven aan bijwerkingen van medicijnen die regulier waren voorgeschreven, dus niet door medische fouten. In een studie in Rotterdam bleek dat 13% van de ziekenhuisopnamen van mensen boven de 70 jaar plaatsvonden ’vanwege ernstige bijwerkingen’. Bij 25% was er ook sprake van ernstige bijwerkingen naast de hoofdreden voor opname. Bij therapie die volgens protocol is voorgeschreven, wordt de kiem gelegd voor nieuwe ziekten. Hierdoor ontstaan meer kosten. De zorguitgaven zijn al lang een probleem en het RIVM verwacht dat ze tot 2040 nog zullen verdubbelen ten opzichte van de kosten in 2015. Zit er ergens iets fout in het systeem? Een bekend verschijnsel is dat geneeskundestudenten en dokters goed leren om symptomen te bestrijden, maar niet goed weten wat optimale gezondheid eigenlijk is.
Wat is optimale gezondheid?
Ik heb bij de KNMG (de nationale overkoepelende artsenvereniging) geen definitie voor gezondheid gevonden. Er is wel een discussie gaande over de definitie van gezondheid: Die van de Wereldgezondheidsorganisatie luidt: Gezondheid is een toestand van volledig lichamelijk, mentaal en sociaal welbevinden en niet alleen de afwezigheid van ziekten of gebreken. Vanuit de stroming ‘positieve gezondheid’ werd hierop kritiek uitgeoefend: de definitie is te statisch en volledig welbevinden is toch niet te bereiken. Een nieuwe definitie werd voorgesteld: ‘Gezondheid als het vermogen je aan te passen en je eigen regie te voeren, in het licht van de sociale, fysieke en emotionele uitdagingen van het leven’. Daarbij zijn praktische methoden ontwikkeld hoe je gezondheid kunt meten. Dit heeft veel voordelen. Iemand die optimaal gezond is kan volgens deze definitie zichzelf redden. En maakt hierdoor (mogelijk) ook minder kosten. Dat is voor de maatschappij wel prettig, maar hoe gaat het eigenlijk met die persoon? Is gezondheid niet iets van een mens zelf, afgezien van de maatschappelijke last? Ook mis ik het element welzijn in de nieuwe definitie. Als je je maar kunt aanpassen, dan maakt het niet uit of je gelukkig bent in deze definitie. Is welzijn niet ook essentieel? Zijn er nog meer mogelijke definities van gezondheid?
Kunnen we misschien nog iets leren van de traditionele geneeswijzen?
De traditionele geneeswijzen zijn de laatste 150 jaar grotendeels overboord gezet. Maar hebben we daarmee niet het kind met het badwater weggegooid? Tot deze conclusie komt een groep wetenschappers onder leiding van Alison Bested. Ze schrijven over het concept van ‘auto-intoxicatie’: het idee dat door gifstoffen uit de darm ziekten in het lichaam kunnen worden veroorzaakt. Dit idee werd circa 150 jaar geleden te pas en te onpas toegepast, is vervolgens verlaten en bijna vergeten, totdat ontdekt werd dat de darm en de hersenen op vele manieren met elkaar verbonden zijn en dat bijvoorbeeld probiotica kunnen helpen bij depressie. Met het concept ‘gut-brain-axis’ werd een nieuwe betekenis gevonden voor het begrip auto-intoxicatie.
Verder terug in de geschiedenis: De traditionele westerse geneeskundige kennis werd rond het jaar 1000 geïnspireerd door de geneeskunde uit Perzië en die weer door de Ayurvedische geneeskunde in India. En hiermee komen we weer terug bij optimale gezondheid.
Wat zegt de Ayurvedische geneeskunde over gezondheid?
Het woord voor gezondheid in de Ayurveda is Swashtya: Gevestigd zijn in je Zelf. Dit is herkenbaar: Een van de eerste dingen die je zelf merkt als je je ‘niet lekker’ of ‘ziek’ voelt is: “Ik ben mezelf niet vandaag”. Bij een gezond mens is alles in evenwicht: de levensstromen (dosha’s), de spijsvertering (agni), de lichaamsweefsels (dhatu’s) en uitscheidingsproducten (mala’s) zijn in evenwicht en haar/zijn zintuigen, geest en Zelf zijn blijvend vol geluk.
Beginstadia van ziekte
In het ontstaan van ziekte kent de Ayurveda zes stadia: de eerste beginnen in de darm:
- Stadium 1 en 2: onzuiverheden beginnen zich in de darm op te hopen ,
- stadium 3 en 4: verspreiding door het lichaam en
- stadium 5: ‘plakken’ van onzuiverheden aan de weefsels en organen ,
- stadium 6: het functioneren van weefsels en organen wordt verstoord.
Pas in stadium 5 en 6 krijg je lichamelijke symptomen. In de stadia daarvoor heb je wel vage klachten, maar er ‘is niets te vinden’. Dat wil zeggen: er is nog geen verstoring in de structuur van je weefsels of cellen.
Je ziet al een verband tussen het begrip auto-intoxicatie (gifstoffen komen vanuit de darm naar je weefsels) en de Ayurvedische kennis over de stadia van ziekte. Ayurveda beschrijft heel concreet vier factoren die de verspreiding van onzuiverheden vanuit de darm naar de lichaamsweefsels bevorderen en al deze 4 factoren zijn terug te vinden in de wetenschappelijke literatuur: sterke hitte, excessieve sportbeoefening, leefstijlfouten en stress bevorderen een te grote doorlaatbaarheid van de darm en maken daarom ziek.
Je kunt het bijna vergelijken met een auto: als er onzuiverheden zitten in de brandstof, dan kunnen daardoor onderdelen van de motor verstopt of verstoord raken. Maar in de geneeskunde van nu is het denken in samenhangen niet zo gebruikelijk. Ik had eens een gesprek met een maag-darm-lever-arts over een patiënte met een auto-immuunziekte van de lever. Volgens de literatuur heeft dit o.a. te maken met een te sterk doorlaatbare darm. Ik vroeg hem of hij iets kon doen voor de darm van de patiënte om daarmee haar leverprobleem te verlichten. Maar dat was ‘buiten zijn kaders’… Toch denk ik dat dit geïsoleerde denken ook een reden is dat de echte oorzaak van de ziekten vaak over het hoofd wordt gezien. En daarmee blijf je hangen op het niveau van symptoombehandeling, de patiënt wordt niet echt beter en de kosten blijven stijgen.
Wat kun je doen om optimaal gezond te worden en te blijven?
De Ayurveda geeft adviezen voor 1) behoud van goede gezondheid, 2) preventie en 3) behandeling van ziekten.
Behoud van goede gezondheid
Je kunt elke dag iets doen voor je conditie, je spijsvertering, je zintuigen en je hersenen. In de dagroutine (dinacharya) geeft de Ayurveda tips voor de beste tijden om te eten (bijvoorbeeld niet voor het slapen gaan, de hoofdmaaltijd rond het middaguur). Het is goed om elke dag yoga te doen en te transcenderen (naar de stilte van je diepste Zelf te gaan: transcendente meditatie) en regelmatig sport te doen (maar met mate). In de seizoensroutine zijn er tips voor elk stofwisselingstype: bijvoorbeeld in het voorjaar is het voor mensen met een langzamere stofwisseling (kapha) goed om meer te bewegen en heel licht verteerbaar eten te gebruiken. Ook kun je onzuiverheden uit het milieu (bijvoorbeeld hormoonverstorende stoffen) en uit de spijsvertering geregeld grondig verwijderen met detox-behandelingen, de zogenaamde ‘panchakarma’.
Preventie
Elk stofwisselingstype heeft de neiging tot bepaalde ziekten. Is je stofwisseling langzamer, dan heb je neiging tot o.a. overgewicht, suikerziekte, depressie. Bij een snellere stofwisseling kan er, als de hitte zich verspreidt, brandend eczeem ontstaan of hoofdpijn met irritatie en lichtgevoeligheid. Voor elk stofwisselingstype heeft de Ayurveda persoonlijk aangepaste adviezen voor voeding en leefstijl.
Behandeling
De behandeling van ziekten zou in de eerste plaats gericht moeten zijn op herstel van de normale functie (van weefsels of organen). De kruiden die in de Ayurveda worden ingezet, hebben in het algemeen een beschermende werking: bijvoorbeeld voor de lever (hepatoprotectief), de hersenen (neuroprotectief), de slijmvliezen etc. etc.
Mocht dit alles niet voldoende werken, dan is het altijd nog fijn dat er medicijnen zijn die bepaalde lichaamsfuncties kunnen overnemen: bijvoorbeeld schildklierhormonen, insuline, maar ook zuurremmers, of remmers van bepaalde enzymen die de bloeddruk verhogen. Chemische medicijnen werken in het algemeen op deze manier: de normale lichaamsfunctie wordt overgenomen, maar niet hersteld. Integendeel, bij overname van de functie verzwakt die functie meestal nog meer, waardoor er als je stopt met het medicijn, een terugval komt. Als je in een rolstoel of scootmobiel zit, beweeg je wel gemakkelijk, maar krijg je een betere conditie? Zo is het ook op weefselniveau: als de functie wordt overgenomen, herstelt het weefsel niet, maar kun je wel weer functioneren.
Leefstijlgeneeskunde
De leefstijlgeneeskunde speelt een belangrijke rol bij herstel van de normale functie. Artsen voor leefstijl leren om bijvoorbeeld (niet-insuline-afhankelijke-) suikerziekte en hoge bloeddruk aan te pakken met beweging en voeding. De ervaring leert dat je hiermee medicijnen kunt afbouwen. Het is wel goed dat een leefstijlarts dit proces begeleidt, want er liggen complicaties op de loer.
Als je er vroeg bij ben, kun je door een preventieve leefstijl het moment van afhankelijkheid van medicijnen lang uitstellen of zelfs helemaal vermijden. Leefstijlgeneeskunde ligt hier heel dicht bij de Ayurveda: Elementen uit de Ayurveda worden in de leefstijlgeneeskunde toegepast.
Vroege opsporing
Als dokter moet je uitsluiten of er iets ernstigs aan de hand is. Maar daar moet het niet bij blijven. Ik hoor vaak dat patiënten grondig onderzocht zijn, maar dat er ‘niets gevonden’ is. Dat is een geruststelling, maar daarmee ben je nog niet van je klachten af. Wat is er dan wel aan de hand? Daarbij kan de Ayurveda helpen met het bovengenoemde framework van kennis van het ontstaan, voorkoming en behandeling van ziekten. Je kunt ziekten in hun voorstadia al aanpakken en daarmee in de kiem smoren. Als je wacht tot je ‘iets’ hebt, dan heb je al vier kansen gemist: er zijn daarvoor al 4 stadia van ziekte gepasseerd. En als je dan behandeld wordt met ’medicijnen’ die de lichaamsfuncties overnemen, blokkeren of remmen, dan kun je wel weer functioneren, maar de normale functie herstelt daardoor niet, er kan zelfs afhankelijkheid ontstaan. Is dat geneeskunde? Geeft dat duurzame gezondheid?
Duurzame geneeskunde
- Duurzame geneeskunde werkt bevorderend voor optimale gezondheid. In de Ayurveda staat goed omschreven wat dat is en hoe je ernaartoe werkt.
- De Ayurveda legt de nadruk op preventie: gepersonaliseerd advies naar gelang je stofwisselingstype.
- Bij de behandeling van ziekte ligt de nadruk op herstel van de normale functie.
Overname van functie of vernietiging van slecht functionerend weefsel (door operatie of chemische behandeling) is pas een optie als de bovengenoemde benaderingen niet voldoende werken.
Gerrit Jan Gerritsma